SVETI STEFAN - ISTORIJAT
Prema predanju, na ostrvu Sveti Stefan, u kasnijim vekovima kulturno-istorijskom središtu Paštrovića, sagrađena je tvrđava 1442. godine, kada je i naseljena prvim stanovnicima. Tvrđava je bila opasana zidinama da bi se u njima mogle sklanjati porodice iz okolnih sela pred najezdom Turaka i gusara. Po legendi, naselje je nastalo poslije turske opsade grada Kotora, kada su Paštrovići odlučili da masovno, sa oko hiljadu ljudi, priteknu u pomoć ovom gradu. Paštrovići i Kotorani su izvojevali pobedu nad Turcima. Na povratku iz borbe, u blizini plaže Jaz, nedaleko od Starog grada (Budve) uočili su preostale turske galije. Odlučili su se na ponovni napad i zadobili bogat plen. Od zarobljenog plena podignuta je tvrđava, sa po jednom kućom za svako od dvanaest paštrovskih plemena. Ovoj utvrđenoj naseobini dali su ime Sveti Stefan, po imenu crkve Sv. Stefana (posvećena arhiđakonu Stefanu Prvomučeniku) koja je na tom mjestu bila sagrađena u vreme Nemanjića. Na Svetom Stefanu, na terasi iznad ulaznih vrata, paštrovski sud je decenijama delio pravdu i rešavao sporove, pa je ono nazvano „mjesto od pravde“ (sto od pravde) ili „bankada“. Ovim sudom su se Paštrovići posebno ponosili, a vodio je poreklo još od 1266. godine i kralja Stefana Prvovjenčanog, koji ga je i odobrio. Najstariji pisani izvor u kome se pominje paštrovski zbor potiče iz 1431. godine kada su Paštrovići, zbog opasnosti od Turaka, već bili dobrovoljno ušli u sastav Mletačke republike (ugovorom u Drobnom pijesku, od 04. aprila 1423. godine, svečano potvrđenim u Veneciji, 1424. godine).
Na Svetom Stefanu se nalaze tri manje crkve: crkva Sveti Stefan, po kojoj je ostrvo dobilo ime, a nalazi se na najuzvišenijem dijelu ostrva; crkva Aleksandra Nevskog, a najmanja, posvećenja Preobraženju, nalazi se na samom ulazu u gradić, koji je uskim nasipom spojen sa kopnom.
Zbog svog pogodnog položaja Sveti Stefan je bio trgovinski i saobraćajni centar Paštrovića. Posedovao je veliki strategijsko-trgovački značaj u vreme Mletačke republike i žive trgovine sa Venecijom. Mesto je počelo lagano da gubi značaj krajem 19. vijeka, kada se stanovništvo, mahom ribarsko, počelo iseljavati. Potpuno iseljavanje izvršeno je 1955. godine, kada je ostrvo kompletno adaptirano i pretvoreno u „grad-hotel“. Ulice, zidovi, krovovi, fasade kuća, zadržale su originalni oblik, a unutrašnjost kuća dobila je najsavremeniji hotelski komfor. Jedna od vila, smeštena uz samu obalu zemljouza koji ostrvo povezuje sa kopnom, Villa „Montenegro“, nagrađena je 2006. godine prestižnom „Five Stars Diamond“ nagradom koju dodeljuje američka Akademija ugostiteljskih nauka za vrhunski kvalitet usluga. i jedina je koja nosi pet zvezdica.
Među poznatim ličnostima i državnicima koji su boravili na Svetom Stefanu su La Pasionarija, brojni sovjetski maršali: Timošenko, Grecko, Kiriljenko, Jakubovski, književnici Malro, Moravija, sovjetski kosmonauti predvođeni Gagarinom, grčki kompozitor Mikis Teodorakis, filmske zvijezde: Sofija Loren, Monika Viti, Marina Vladi, Kirk Daglas, Sergej Bondarčuk, Silvester Stalone. Na Svetom Stefanu je 1992. odigran meč između šahista Bobija Fišera i Borisa Spaskog. Za Fišerom je, pod izgovorom kršenja sankcija koje su tada bile uvedene Saveznoj Republici Jugoslaviji, bila raspisana međunarodna poternica.
Iz Wikipedije, slobodne enciklopedije
